“Нашы дзеці - гэта наша старасць. Правільнае выхаванне - гэта наша шчаслівая старасць, дрэннае выхаванне - гэта наша будучае гора, гэта нашы слёзы, гэта наша віна перад іншымі людзьмі, перад усёй краінай”.
А.С. Макаранка
Гледзячы ў будучыню, мы думаем пра пакаленне будучыні і задаём сабе пытанне: якім яно будзе? Паспяховым, якое захавае і павялічыць айчынныя традыцыі, якое ўмацуе свой дух, ці ж яно адарвецца ад сваіх каранёў пад уладай сучасных заходніх ідэй індывідуалізму і прыгатуе сабе цяжар мітусні ў прасторы чужых культур, што рана ці позна прывядзе да яго растварэння ў бездані гісторыі.
Сучасны свет увесь час змяняецца, і мы спрабуем за ім угнацца, губляючы штосьці каштоўнае і важнае ў чалавечых адносінах. Дзеці сучаснага грамадства растуць і развіваюцца ва ўмовах вялікай колькасці інфармацыі. Дзіця з самага нараджэння сутыкаецца з сучаснымі высокатэхналагічнымі дасягненнямі. І трэба сумленна прызнаць, што ў наш сучасны час дзеці агрэсіўныя, абыякавыя да чужога болю, эгаістычныя. І нічога дзіўнага! Што нашы дзеці бачаць па тэлевізары? Войны, забойствы, гвалт.
Наша грамадства ў наш час развіваецца ва ўмовах значных змен у сацыякультурнай, эканамічнай і палітычнай сферах. Яно ўступіла ў новы этап свайго развіцця, які звязаны са зменай менталітэту грамадства і асобы, трансфармацыяй каштоўнасных арыентацый не толькі ў падрастаючага, але і ў старэйшага пакалення. Духоўнае адзінства народа і маральныя каштоўнасці, якія аб’ядноўваюць наша грамадства, з’яўляюцца такім жа важным фактарам развіцця, як палітычная і эканамічная стабільнасць. Але грамадства толькі тады здольна ставіць і вырашаць маштабныя нацыянальныя задачы, калі ў яго ёсць агульная сістэма маральных арыенціраў, калі ў краіне захоўваюць павагу да роднай мовы, да самабытнай культуры і да самабытных культурных каштоўнасцяў, да памяці сваіх продкаў, да кожнай старонкі нашай айчыннай гісторыі. Менавіта гэта нацыянальнае багацце з’яўляецца базай для ўмацавання адзінства і суверэнітэту краіны, служыць асновай нашага паўсядзённага жыцця, падмуркам для эканамічных і палітычных адносін.
І хто, як не настаўнік, які мае магчымасць уплыву на выхаванне дзіцяці, павінен надаць гэтай праблеме важную ролю ў сваёй дзейнасці?
Менавіта адукацыі адводзіцца ключавая роля падчас духоўна-маральнага выхавання дзяцей і моладзі. Аднак відавочна, што вырашыць праблему духоўна-маральнага выхавання моладзі можна толькі сумеснымі, скаардынаванымі сіламі дзяржавы і цэрквы.
Менавіта таму педагагічным калектывам дзяржаўнай установы адукацыі “Сярэдняя школа № 41 г. Гомеля” прынята рашэнне, абапіраючыся на разумнае і маральнае ў чалавеку, дапамагчы кожнаму выхаванцу вызначыць каштоўнасныя асновы ўласнай жыццядзейнасці. З гэтай мэтай на працягу 3 гадоў у ДУА “Сярэдняя школа № 41 г. Гомеля” рэалізуецца раённы творчы праект па духоўна-маральнаму выхаванню “Укараненне мадэлі маральнага развіцця навучэнцаў у палікультурнай адукацыйнай прасторы на праваслаўных традыцыях і каштоўнасцях беларускага народа”.
Актуальнасць праблемы эксперыменту абумоўлівалася неабходнасцю духоўна-маральнага выхавання навучэнцаў падчас навучальнай і пазаўрочнай дзейнасці, фарміраванні светапогляду, заснаванага на маральных каштоўнасцях і якасцях асобы, трывалага духоўнага імунітэту.
Асноўнай мэтай праграмнага праекта з’яўляецца абгрунтаванне, пабудова і рэалізацыя псіхолага-педагагічнай мадэлі этнічнай сацыялізацыі і палікультурнай кампетэнтнасці навучэнцаў на праваслаўных традыцыях і каштоўнасцях беларускага народа, фарміраванне асобы, здольнай да эфектыўнай жыццядзейнасці ў шматнацыянальным і палікультурным асяроддзі, якая валодае пачуццём патрыятызму і павагі да іншых культур, уменнем жыць у міры і згодзе з людзьмі розных нацыянальнасцяў, вераванняў.
Для рэалізацыі гэтай мэты пастаўлены шэраг задач:
- стварэнне сістэмы работы ўстановы адукацыі, заснаванай на ўкараненні эфектыўных формаў і педагагічных тэхналогій, якія забяспечваюць паспяховую этнічную сацыялізацыю і палікультурную кампетэнтнасць навучэнцаў;
- распрацоўка і ўкараненне інавацыйных тэхналагічных прыёмаў, падыходаў, метадаў і формаў этнакультурнай сацыялізацыі і палікультурнай кампетэнтнасці навучэнцаў;
- пошук новых кірункаў, педагагічных ідэй, тэхналагічных рашэнняў фарміравання пазітыўнай этнічнай ідэнтычнасці асобы і полікультурнай кампетэнтнасці навучэнцаў;
- развіццё навыкаў паводзін, мадэляў канструктыўных зносін з прадстаўнікамі іншых культур і этнасаў;
- стымуляванне педагагічнай ініцыятывы, павышэнне прафесійнага майстэрства педагогаў;
- фарміраванне псіхалагічнай кампетэнтнасці ўдзельнікаў адукацыйнага працэсу (навучэнцаў, педагогаў, бацькоў).
Рэалізацыя праекта ажыццяўляецца па наступных кірунках:
- , прававое і арганізацыйна-метадычнае забеспячэнне працэсу духоўна-маральнага выхавання;
- вывучэнне, абагульненне і ўкараненне вопыту, назапашанага ў вобласці духоўна-маральнага выхавання;
- праваслаўнае краязнаўства;
- супрацоўніцтва з храмам Аляксандра Неўскага;
- стварэнне неабходных умоў маральнага выхавання падчас навучальнай і пазаўрочнай дзейнасці;
- інфармацыйна-асветніцкая і культурна-асветніцкая дзейнасць;
- процідзеянне распаўсюджванню ў дзіцячым асяроддзі алкагалізму, наркаманіі, маральнай разбэшчанасці і гвалту.
Неабходна адзначыць, што ўсе кірункі рэалізацыі праграмнага праекта цесна ўзаемазвязаны паміж сабой і ажыццяўляюцца ў рамках адзінай педагагічнай сістэмы духоўна-маральнага выхавання.
Падчас рэалізацыі інавацыйнага праекта педагогамі школы выкарыстоўваюцца разнастайныя метады і формы работы, якія дазваляюць зрабіць рашэнне задач духоўна-маральнага выхавання найбольш эфектыўнымі: факультатыўныя заняткі, заняткі аб’яднанняў па інтарэсах, гутаркі, гульні духоўна-маральнага зместу; гадзіны духоўнасці; святы, тэатралізаваныя прадстаўленні, канцэрты; прагляды відэа- і слайд-фільмаў, кіналекторыі; экскурсіі да святынь горада і рэспублікі, экспедыцыі; тэматычныя вечары; выставы і конкурсы; работа валанцёрскага атрада, дабрачынныя акцыі, працоўныя дэсанты; сустрэчы са святарамі; выпуск газет і часопісаў.
Работа па духоўна-маральным выхаванні - гэта не ўводзіны асобных прадметаў у адукацыйную праграму, а ўнутрыпрадметнае развіццё, міжпрадметная кааперацыя ў навучанні і ўніверсальнасць кампетэнцый, якія фарміруюцца як пры вывучэнні ўсіх навучальных прадметаў, так і пры выкарыстанні метадаў самастойнай арганізацыі дзейнасці навучэнцаў.
Задача настаўніка складаецца не толькі ў тым, каб узброіць навучэнцаў глыбокімі і трывалымі ведамі, але і сфарміраваць у школьнікаў духоўна-маральныя якасці, выхаваць патрыятызм, развіваць творчае мысленне, пазнавальную актыўнасць, уменне самастойна карыстацца рознымі крыніцамі інфармацыі, арыентавацца ў падзеях сённяшняга дня.
Так педагогі нашай школы засвойваюць вопыт правядзення інтэграваных урокаў духоўна-маральнага зместу, надаюць вялікае значэнне сістэме дадатковай адукацыі, якая дазваляе больш поўна вырашаць задачы духоўна-маральнага выхавання навучэнцаў.
У рамках пазаўрочнай дзейнасці ў школе працуюць наступныя кружкі: “Чарадзейная майстэрня”, “Па запрашэнні сэрца, каб жыць”, “Экалогія вакол нас”, “Пешаходны турызм”, “Асновы музычнай творчай дзейнасці”, “Куток дызайну” і інш. Педагогі дадатковай адукацыі імкнуцца стварыць такую інфраструктуру карыснай занятасці навучэнцаў, якая спрыяла б забеспячэнню задавальнення іх асабістых запатрабаванняў. Дзеці ідуць на заняткі па выбары ў залежнасці ад сваіх інтарэсаў. Для дзіцяці ствараецца асаблівая адукацыйная прастора, якая дазваляе развіваць уласныя інтарэсы, паспяхова праходзіць сацыялізацыю на новым жыццёвым этапе, асвойваць культурныя нормы і каштоўнасці.
Сумесная праца і адпачынак заўсёды ўмацоўваюць сям’ю. Таму з мэтай папярэджання сямейнага няшчасця, папярэджання п’янства, прапаганды сярод школьнікаў і бацькоў традыцыйных духоўна-маральных каштоўнасцяў, адраджэння традыцыйнага ўкладу жыцця сям’і, развіцця сямейных адносін на прынцыпах дабра, павагі і адказнасці ў нашай школе ў асаблівай атмасферы прайшлі наступныя мерапрыемствы:
- творчы конкурс бацькоўскай грамадскасці і навучэнцаў “Сямейнае мастацтва”;
- сямейная гасціная “Праваслаўныя традыцыі выхавання дзяцей у сям’і. Пераемнасць пакаленняў у хрысціянскай сям’і”;
- сямейнага клуба “Мост”;
- велікодны тыдзень, разнастайныя святы, канцэрты, акцыі “Тыдзень Літасці”, “Цуды на Каляды” і інш.
Традыцыйнымі сталі сумесныя канферэнцыі педагогаў і бацькоў “Жыццёвыя рэаліі”, “Духоўнасць сёння”, “Тэрыторыя выхавання”, “Дарогі жыцця”, правядзенне круглых сталоў (“Праблемы выхавання дзяцей у сем’ях, якія знаходзяцца ў сацыяльна небяспечным становішчы. Прававыя, педагагічныя, псіхалагічныя, рэлігійныя аспекты”).
Добрай традыцыяй стала падрыхтоўка і правядзенне калядных і велікодных сустрэч. Да такіх свят рыхтуюцца ўсе: ад малога да вялікая. Афармляюцца святочныя выставы вырабаў, зробленых рукамі дзяцей, педагогаў і бацькоў, праводзяцца інсцэноўкі біблейскіх сюжэтаў, конкурс чытальнікаў па дадзенай тэме, конкурс малюнкаў.
Хочацца адзначыць, што ўсе святы праходзяць у асаблівай атмасферы дабра, творчасці, цяпла і духоўнасці.
Настаўнікі школы з’яўляюцца сталымі ўдзельнікамі Свята-Пакроўскіх чытанняў і канферэнцый па духоўна-маральным выхаванні, працуюць над стварэннем сцэнарыяў дзіцячых мерапрыемстваў духоўна-маральнай скіраванасці: тэматычных вечароў, віктарын, конкурсаў, завочных вандраванняў і г.д.
У школе створаны інфармацыйны цэнтр, які забяспечвае інфармацыйнымі матэрыяламі па духоўна-маральным выхаванні навучэнцаў, настаўнікаў, бацькоў: “Для бацькоў”, “Для маленькага хрысціяніна”, “Для юнацтва”, “Праваслаўны каляндар”, “Праваслаўны слоўнік”, “Слоўнік маральнасці”, “Старонка для бацькоў”. У школьнай бібліятэцы аформлены і ўвесь час папаўняецца куток духоўна-маральнага выхавання.
Краязнаўства - адна з формаў выхавання духоўна-маральнай асобы. Актыўны ўдзел школьнікаў у краязнаўчай працы пашырае іх далягляд, знаёміць з гаспадарчым жыццём нашай краіны, выхоўвае любоў да малой радзімы, гонар за свой народ, гуртуе навучэнцаў у дружны калектыў, дапамагае ўмацаванню школьнай дысцыпліны.
На базе нашай школы 15 сакавіка 1985 года заснаваны музей гісторыі і краязнаўства Навабеліцкага раёна імя Е.Р. Раманава. Над музеем узяў шэфства Дзяржаўны абласны краязнаўчы музей, вялікую падтрымку і дапамогу аказала арганізацыя ветэранаў Вялікай Айчыннай вайны.
Праца ў музеі дазваляе дзецям не толькі пашырыць і паглыбіць веды па гісторыі роднага краю, але і развівае крэатыўныя здольнасці, уменне самастойна працаваць з крыніцамі, далучае да пошукава-даследчай дзейнасці, выхоўвае валявыя якасці, грамадзянскае стаўленне да айчыннай гісторыі. На базе школьнага музея з 1998 года дзейнічае гісторыка-краязнаўчы клуб “Спадчына”.
Патрыятычнае выхаванне з’яўляецца важнай часткай духоўна-маральнага выхавання, якое ўключае, акрамя грамадзянскага, сямейнае, працоўнае, этычнае, эстэтычнае і сацыяльнае выхаванне. Таму ідэя патрыятызму ва ўсе часы займала асаблівае месца не толькі ў духоўным жыцці грамадства, але і ва ўсіх галоўных сферах яго дзейнасці: у ідэалогіі, палітыцы, культуры, эканоміцы, экалогіі і г.д.
Менавіта на аснове патрыятычных каштоўнасцяў можна выхаваць адказную, мужную, духоўна-развітую асобу. Выхаваўчыя мерапрыемствы патрыятычнага характару спрыяюць не толькі фарміраванню патрыятычных паняццяў, але і ўдасканаленню інтарэсаў і ідэалаў. Навучэнцы складаюць тое ядро, якое будзе фарміраваць будучыню нашай рэспублікі, развіваць ідэю беларускай дзяржаўнасці.
Так на базе дзяржаўнай установы адукацыі «Сярэдняя школа № 41 г. Гомеля» 2 верасня 2016 года пачаў сваю дзейнасць валанцёрскі атрад «Праўнукі Перамогі». У яго склад увайшлі члены пярвічных арганізацый грамадскіх аб’яднанняў «БРПА» і «БРСМ» колькасцю 30 чалавек.
Валанцёрскі атрад «Праўнукі Перамогі» працуе па прынцыпах добраахвотнасці, гуманнасці, талерантнасці, нейтральнасці, незалежнасці, адзінства і ўніверсальнасці.
Мэтай работы аб’яднання з’яўляецца фарміраванне пераемнасці пакаленняў, захаванне памяці аб Вялікай Айчыннай вайне, выхаванне ў падлеткаў гуманных, міласэрных адносінаў да састарэлых і адзінокіх людзей, інвалідаў.
Маладыя валанцёры аказваюць шэфскую дапамогу ветэранам Вялікай Айчыннай вайны, састарэлым, інвалідам, якія пражываюць на тэрыторыі Навабеліцкага раёна г. Гомеля і горада. Таксама займаюцца арганізацыяй збору інфармацыі пра франтавікоў і ваеннапалонных, праводзяць практычную работу па захаванні памяці ваеннага пакалення: ствараюць папкі ўспамінаў, клапоцяцца пра магілы франтавікоў, абеліскі.
Хлопчыкі і дзяўчынкі прымаюць актыўны ўдзел у масавых мерапрыемствах, прысвечаных Дню вызвалення Гомеля ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў, Дню незалежнасці Рэспублікі Беларусь, Дню Вялікай Перамогі і іншым памятным датам. Члены валанцёрскага атрада «Праўнукі Перамогі» аб’ядноўваюць дзяцей і дарослых для ўдзелу ў розных праграмах, акцыях міласэрнасці.
Адміністрацыя і педагагічны калектыў нашай школы вялікую ўвагу надаюць развіццю супрацоўніцтва з храмам Аляксандра Неўскага. Частым госцем школы з’яўляецца пратаіерэй настаяцель храма Аляксандра Неўскага Уладзімір (Сіленка).
Паказаць, як пераламляюцца традыцыі праваслаўя ў выхаваўчым працэсе, дазваляе культурна-асветніцкі кірунак. Гэта сістэматычнае правядзенне мерапрыемстваў, святочных акцый духоўна-маральнай скіраванасці з удзелам школьнікаў, настаўнікаў і бацькоў: удзелы школьнікаў у гарадской дабрачыннай акцыі літасці “Чараўніцтва на Каляды”, раённай акцыі “Нашы дзеці” (падрыхтоўка падарункаў дзецям, якія пражываюць ў сацыяльна небяспечным становішчы, дзецям з прыёмных сямей, малазабяспечаным сем’ям).
Мы лічым, што маральнае выхаванне на традыцыях праваслаўнага хрысціянства здольна дапамагчы педагогам навучыць сваіх выхаванцаў перамагаць у сабе чэрствасць і эгаізм, жорсткасць і зайздрасць, няўпэўненасць і слабасць, а бацькам нагадаць, што шчасце ў сям’і не прыходзіць само, а толькі праз любоў і давер. І ўся наша старанная праца прывядзе нас да чаканага выніку: зніжэння неспрыяльных сацыяльных паказчыкаў і вастрыні духоўна-маральнага крызісу ў моладзевым і падлеткавым асяроддзі, умацавання інстытута сям’і, беражлівых адносін моладзі да помнікаў духоўнай культуры і роднай зямлі.
Спіс літаратуры
- , В. В. Сацыяльная псіхалогія дзяцінства ў кантэксце развіцця адносін дзіцяці ў свеце // Пытанні псіхалогіі. - 2002. - № 1. - 3 - 16 с.
- , Е. С. Палікультурная адукацыя / Е. С. Бабунова. - М.: Флінта, 2015. - 103 с.
- а, О. В. Палікультурная адукацыя: тэорыя і практыка / О. В. Гукаленка. - Растоў н/Д: Растоў. дзярж. пед. ун-т, 2013. - 278 с.
- , А. Н. Палікультурнае выхаванне: сутнасць і перспектывы развіцця / А. Н. Джурынскі // Педагогіка. - № 10. - 2002. - С. 11-12.
- Захарава, . . Выхаванне ў дзяцей культуры міжнацыянальных зносін: вучэбны дапаможнік / . . Захарава. - Ульянаўск : Ульянаў. дзярж. . -, 2006. - 66 с.
- , В. В. Праблемы выхавання ў святле хрысціянскай антрапалогіі / В. В. Зенькоўскі. - Клін: Фонд “Хрысціянскае жыццё”, 2002. - 270 с.
- ьін, І. А. Асновы хрысціянскай культуры / І. А. Ільін. - Спб.: Шпіль, 2004. - 25 с.
- ў, В. В. Палікультурная адукацыя - актуальная праблема сучаснай школы / В. В. Макаеў, З. А. Малькова, Л. Л. Супрунова // Педагогіка. - 2007. - № 4. - С. 3-10. .
- Эрыксан, . Дзяцінства і грамадства / . Эрыксан. - : , Фонд “Універсітэцкая кніга”, 1996. - 558 с.
- Яраслаўскі, . . Пра рэлігію / . . Яраслаўскі. - .: , 1958. – 643 с.
